Thời điểm di chúc có hiệu lực?

Trả lời:
Căn cứ khoản 1 Điều 670 Bộ luật dân sự⁽¹⁾ quy định: “Di chúc có hiệu lực pháp luật từ thời điểm mở thừa kế” (tức là thời điểm người lập di chúc chết). Do đó, di chúc của bố ông lập năm 2003 chưa phát sinh hiệu lực vì bố ông đang còn sống nên ông chưa được sở hữu phần nhà đất của bố ông.
Mặt khác vì căn nhà là tài sản chung của bố mẹ nên khi mẹ mất thì một nửa là tài sản của bố còn một nửa là di sản thừa kế của mẹ. Do đó, bố ông không có quyền định đoạt toàn bộ khối tài sản này. Vì mẹ của ông chết không để lại di chúc nên một nửa căn nhà là di sản thừa kế của mẹ và được chia theo pháp luật. Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 679 Bộ luật dân sự⁽²⁾ thì năm anh chị em của ông và bố là những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất và được hưởng kỷ phần thừa kế bằng nhau (tức là một nửa căn nhà sẽ chia làm sáu phần).
Trong trường hợp bố ông và năm anh chị em ông thoả thuận được về việc phân chia ngôi nhà, cụ thể: một nửa của ông còn một nửa chia cho năm anh em và ông có trách nhiệm trả bằng tiền cho những người còn lại thì thoả thuận này có hiệu lực theo quy định tại Điều 684 Bộ luật dân sự⁽³⁾ cụ thể: những người thừa kế có thể họp mặt để thoả thuận “... cách thức phân chia di sản”. Nhưng việc thoả thuận này phải tuân theo quy định tại khoản 2 Điều này là: “... phải được lập thành văn bản”.
Trong trường hợp không đạt được sự thoả thuận này thì ông chưa thể tiến hành xây dựng được dù là trên phần diện tích của ông được bố cho theo di chúc vì trong khối tài sản này là có phần di sản thừa kế chưa chia (là phần của mẹ) và cũng không được sự nhất trí của những đồng thừa kế. Do đó, ông có quyền yêu cầu Toà án chia thừa kế theo quy định của pháp luật. Nếu bố ông vẫn giữ ý kiến cho ông phần tài sản của bố thì ông có quyền yêu cầu Toà án chia phần của ông và bố ông thành một khối. Còn phần còn lại sẽ là của các anh chị em của ông.
Căn cứ Điều 201 Bộ luật dân sự⁽⁴⁾ quy định: “Chủ sở hữu tài sản có quyền tự mình bán, trao đổi, tặng cho, cho vay, để thừa kế hoặc thực hiện các hình thức định đoạt khác đối với tài sản của mình”. Sau khi Toà án đã giải quyết yêu cầu về chia thừa kế, bố ông phải lập lại di chúc cho ông hưởng phần của bố được Toà án chia hoặc lập giấy tặng cho ông phần tài sản thuộc sở hữu của bố. Khi đó ông có quyền tiến hành xây dựng trên phần diện tích được chia.
----------------------------------------------------
(1) Khoản 1 điều 667 Bộ luật dân sự năm 2005.
(2) Điểm a khoản 1 điều 664 Bộ luật dân sự năm 2005.
(3) Điều 681 Bộ luật dân sự năm 2005.
(4) Điều 195 Bộ luật dân sự năm 2005: "Quyền định đoạt là chuyển giao quyền sở hữu tài sản hoặc từ bỏ quyền sở hữu đó".