Người lập di chúc chỉ được định đoạt phần tài sản thuộc sở hữu của mình

Trả lời:
Vì thời điểm ông mua mảnh đất 100m2 trên có 1 gian nhà lá cùng hoa màu và thời điểm ông lấy người vợ thứ 2 vào năm 1980 là trong thời gian Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 có hiệu lực. Nên căn cứ điều 15 của luật quy định: "Vợ và chồng đều có quyền sở hữu, hưởng thụ và sử dụng ngang nhau đối với tài sản có trước và sau khi cưới" do đó tài sản này là tài sản chung vợ chồng của ông với người vợ thứ hai (Luật hôn nhân và gia đình năm 1986 và 2000 chỉ xác định tài sản được tạo dựng trước hôn nhân là tài sản chung vợ chồng nếu có sự thoả thuận về việc nhập tài sản này vào khối tài sản chung của vợ chồng).
Căn cứ điều 634 Bộ luật dân sự năm 1995⁽¹⁾ quy định: "Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật...". Vì khối tài sản này là tài sản chung vợ chồng nên ông chỉ có quyền định đoạt một nửa khối tài sản này bằng việc lập di chúc chia thừa kế cho 2 con của vợ trước, người vợ sau và con chung của ông với người này. Còn người vợ thứ hai có quyền định đoạt đối với một nửa phần của mình. Căn cứ điểm a khoản 1 điều 679 Bộ luật dân sự⁽²⁾ quy định: "Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết", như vậy việc ông lập di chúc để lại tài sản cho những người này là đúng pháp luật. Tuy nhiên theo quy định tại điều 651 Bộ luật dân sự⁽³⁾ thì ông cũng có quyền: "Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế" (khoản 1), "Phân định di sản cho từng người thừa kế" (khoản 2).
Do đó nếu ông tự định đoạt một mình khối tài sản này thì người vợ thứ hai hoàn toàn có quyền phản đối. Theo quy định tại điều 233 Bộ luật dân sự⁽⁴⁾ thì: "Sở hữu chung vợ chồng là sở hữu chung hợp nhất" (khoản 1) và "Vợ chồng cùng bàn bạc, thoả thuận, hoặc uỷ quyền cho nhau chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung" (khoản 3) nên ông và người vợ thứ hai có thể cùng lập di chúc chung để định đoạt khối tài sản chung này.
(Đã đăng trên Báo Kinh tế & Đô thị số 68, ra thứ tư ngày 22/6/2005).
------------------------------------------------
(1) Điều 631 Bộ luật dân sự năm 2005.
(2) Điểm a khoản 1 điều 676 Bộ luật dân sự năm 2005.
(3) Điều 648 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định: "Người lập di chúc có các quyền sau đây:
1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế;
2. Phân định phần di sản cho từng người thừa kế;
3. Dành 1 phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng;
4. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế;
5. Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản".
(4) Điều 219 Bộ luật dân sự năm 2005